Eπειδή καλό είναι να μιλάμε για πολλούς και διαφορετικούς φεμινισμούς ώστε να μην υπάρχουν επιφανειακές γενικεύσεις.
Μεγάλο μέρος της τρέχουσας συζήτησης περί φεμινισμού γυρνάει γύρω από την αποδοχή και διάχυση αυτού στην κοινωνία στην συγκυρία που βιώνουμε. Το θέμα του #metoo, αλλά κι η δημοσιοποίηση και ονομάτιση των γυναικοκτονιών ως αυτό που είναι (εγκλήματα με γνώμονα την ιδιοκτησιακή θεώρηση του ενός φύλου από το άλλο), έδωσαν πατήματα σε άτομα τύπου Andrew Tate να καταφέρονται εναντίον των “φεμιναζί” και να συσπειρώνουν έναν στρατό incels (involuntary celibates στην φρασεολογία του διαδικτύου) γύρω τους.
Όμως στην πραγματικότητα η εικόνα που έχει ο μέσος άνθρωπος εκεί έξω για τον φεμινισμό είναι κάπως συγκεχυμένη και προκαλεί μπέρδεμα, για να το πούμε απαλά. Ή πιο έντονα, θα λέγαμε ότι ο αντιφεμινισμός είναι προπύργιο της alt right, ονοματίζοντας τις φεμινίστριες συλλήβδην φεμιναζί. Εφόσον ο φεμινισμός πρεσβεύει την ισότητα των φύλων γιατί εστιάζει στο ένα μόνον φύλο; Γιατί προκρίνει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση αλλά στηλιτεύει την πορνογραφία; Γιατί τα ρίχνει όλα στην πατριαρχία, εφόσον μια σύγχρονη γυναίκα έχει τις δυνατότητες να είναι ανεξάρτητη; Κι αν όντως μια γυναίκα έχει δικαίωμα να αποφασίζει η ίδια για την ζωή της, γιατί η απόφαση να γίνει πχ. νοικοκυρά ή να ασχοληθεί με το παιδί της, ή να εργαστεί στη μόδα, χλευάζεται; Τελικά ο φεμινισμός της ποπ κουλτούρας είναι φεμινισμός;
Όχι τόσο γρήγορα.
Το μπέρδεμα αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή λείπει μια βασική πληροφορία στο πλατύ κοινό. Μπορεί ο φεμινισμός ως κίνημα δικαιωμάτων να πρεσβεύει την ισότητα των φύλων, ωστόσο υπάρχουν πολλοί φεμινισμοί. Όχι μόνο διακριτά κύματα (το 1ο με τις σουφραζέτες, το 2ο με την ερωτική απελευθέρωση και τα κοινωνικά δικαιώματα των 60s-70s, το 3ο με την ενίσχυση της αυτοδιάθεσης σε όλες τις πλευρές της ζωής των γυναικών), αλλά και ξεχωριστές “σχολές”.
Θα επιχειρήσω λοιπόν, με την βοήθεια του Karl Thompson (2017) να φωτίσω τις κύριες διαφορές μεταξύ Φιλελεύθερων, Μαρξιστών, Ριζοσπαστών και Μεταμοντέρνων Φεμινιστών. Θα δώσουμε επιγραμματικά ποιες απόψεις πρεσβεύουν οι διαφορετικές σχολές ότι είναι οι αιτίες των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων και τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστούν αυτές οι ανισότητες και η ανδρική εξουσία στην κοινωνία.
Και οι τέσσερις αυτές σχολές πάντως συναινούν στα εξής, κι αυτό ίσως πρέπει να κρατηθεί κυρίως για τον αναγνώστη που τώρα εισάγεται στο θέμα.
- Η ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι καθολική και η πιο σημαντική μορφή ανισότητας
- Οι νόρμες φύλου είναι κοινωνικά κατασκευασμένες και δεν καθορίζονται από τη βιολογία και έτσι μπορούν να αλλάξουν.
- Η πατριαρχία είναι η κύρια αιτία της ανισότητας των φύλων – οι γυναίκες είναι υποδεέστερες επειδή οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη εξουσία.
- Ο φεμινισμός είναι ένα πολιτικό κίνημα. Υπάρχει για να διορθώσει τις σεξουαλικές ανισότητες, αν και οι στρατηγικές για κοινωνική αλλαγή ποικίλλουν πάρα πολύ.
«Φεμινισμός»: Διαβάζοντας το βιβλίο – ορόσημο της Ντέμπορα Κάμερον
Και πάμε στις ξεχωριστές συνιστώσες που συμπλέουν μέσα στο φεμινιστικό κίνημα. Μπορείτε να δείτε τον εαυτό σας, ή μπορείτε αντίθετα να δείτε τον εαυτό σας να κριτικάρει κάποιες από τις θέσεις.
Ριζοσπαστικός φεμινισμός
Η Rosemarie Tong (1998) διακρίνει δύο ομάδες ριζοσπαστικών φεμινιστών:
Οι ριζοσπαστικές-ελευθεριακές φεμινίστριες πιστεύουν ότι είναι δυνατό και επιθυμητό να εξαλειφθούν οι διαφορές μεταξύ των φύλων, ή τουλάχιστον να μειωθούν σημαντικά, και στοχεύουν σε μια κατάσταση ανδρόγυνου στην οποία οι άνδρες και οι γυναίκες δεν διαφέρουν σημαντικά.
Οι ριζοσπαστικές-πολιτιστικές φεμινίστριες πιστεύουν στην ανωτερότητα του θηλυκού. Σύμφωνα με την Tong, οι ριζοσπαστικές πολιτιστικές φεμινίστριες γιορτάζουν χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη θηλυκότητα, όπως το συναίσθημα, και είναι εχθρικά προς εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με την αρρενωπότητα, όπως η ιεραρχία.
Κυρίως ο ριζοσπαστικός φεμινισμός εστιάζει ότι η κοινωνία είναι πατριαρχική – κυριαρχείται και κυβερνάται από άνδρες – οι άνδρες είναι η άρχουσα τάξη και οι γυναίκες η υποκείμενη τάξη, επομένως η καταπιεσμένη ομάδα υφίσταται σε υποταγή προς όφελος της άρχουσας ομάδας. Μάλιστα σύμφωνα με την Andrea Dworkin (1981) η βία, ο βιασμός κι η πορνογραφία είναι οι μέθοδοι μέσω των οποίων οι άντρες διαιωνίζουν την εξουσία τους επί των γυναικών. Ορισμένες φεμινίστριες της σχολής αυτής προκρίνουν τον αυτονομισμό – κοινότητες μόνο για γυναίκες και νοικοκυριά με μητρογενή χαρακτηριστικά ή λεσβιανισμό και πολιτική αγαμία καθώς θεωρούν τις ετεροφυλόφιλες σχέσεις ως προδοτικές του αγώνα τους.
Προφανώς μια σχολή με ενίοτε ακραία χαρακτηριστικά έχει κριτικαριστεί έντονα. Ακόμη και στον κινηματικό χώρο λέγεται ότι ο ριζοσπαστικός φεμινισμός αγνοεί τις παραλλαγές στην εμπειρία της καταπίεσης. Άλλη είναι η εμπειρία μια λευκής cis gender γυναίκας, άλλη μιας τρανς ή μαύρης. Αλλά η πιο διαδεδομένη κριτική είναι ότι παραλείπει να αναγνωρίσει ότι υπάρχουν γυναίκες με ευτυχισμένους γάμους και κατηγορεί τους άντρες για όλα, εμφανίζοντας τις γυναίκες καθολικά καλές.
Μαρξιστικός φεμινισμός
Σε αυτήν την σχολή όπως είναι φανερό από την ονομασία η πολιτική διάσταση της σύγκρουσης μεταξύ καπιταλισμού-εξουσίας-προλεταριάτου είναι στον πυρήνα. Οι άρχοντες καπιταλιστές -που τυχαίνει συχνότερα να είναι άντρες- υποτάσσουν τις γυναίκες και ωφελούνται από την καταπίεση.
Η υποταγή των γυναικών παίζει μια σειρά από σημαντικές λειτουργίες για τον καπιταλισμό, όπως εκθέτει ο Engels στην Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους:
- Οι γυναίκες αναπαράγουν το εργατικό δυναμικό δωρεάν (η κοινωνικοποίηση γίνεται δωρεάν)
- Οι γυναίκες απορροφούν τον θυμό – οι γυναίκες κρατούν τους συζύγους.
- Επειδή ο σύζυγος πρέπει να συντηρεί τη γυναίκα και τα παιδιά του, εξαρτάται περισσότερο από τη δουλειά του και είναι λιγότερο πιθανό να απαιτήσει αυξήσεις μισθών.
- Το παραδοσιακό πυρηνικό μοντέλο οικογένειας εκτελεί επίσης τη λειτουργία της «ιδεολογικής προετοιμασίας» – διδάσκει τις ιδέες που απαιτεί η τάξη των καπιταλιστών για τους μελλοντικούς εργάτες της να είναι παθητικοί.
- Η μειονεκτική θέση των γυναικών θεωρείται ότι είναι λοιπόν συνέπεια της ανάδυσης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και της έλλειψης ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής
Οι μαρξίστριες φεμινίστριες πιστεύουν ότι υπάρχει σημαντικό περιθώριο συνεργασίας μεταξύ γυναικών και ανδρών της εργατικής τάξης και ότι και οι δύο μπορούν να συνεργαστούν, κι επομένως όταν σύμφωνα με το όραμα της σχολής επέλθει η κομμουνιστική κοινωνία, οι μαρξίστριες φεμινίστριες πιστεύουν ότι οι ανισότητες των φύλων θα εξαφανιστούν.
Ιδιαίτερα επειδή υπάρχει ο ιστορικός παράγοντας, η κριτική στον μαρξιστικό φεμινισμό είναι προφανής: η εμπειρία των γυναικών στον κομμουνισμό δεν έχει υπάρξει συνολικά θετική, αγνοεί επίσης τις άλλες πηγές ανισότητας όπως την σεξουαλική βία, ενώ επιπλέον έχουμε πηγές που στοιχειοθετούν πατριαρχικά συστήματα πριν την επικράτηση του καπιταλισμού.
Φιλελεύθερος φεμινισμός
Ακολουθώντας τις αρχές του φιλελευθερισμού που καθιερώθηκε με το κίνημα του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, κανείς δεν επωφελείται από τις υπάρχουσες ανισότητες: τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες βλάπτονται από συστήματα καταπίεσης. Αντίθετα από τον μαρξιστικό φεμινισμό, ο φιλελεύθερος φεμινιμός τοποθετεί την εξήγηση για την ανισότητα των φύλων όχι τόσο στις δομές και τους θεσμούς της κοινωνίας, αλλά στην κουλτούρα και τις αξίες της. Η κοινωνικοποίηση σε έμφυλους ρόλους έχει ως συνέπεια την παραγωγή άκαμπτων προσδοκιών για τον ρόλο “άντρας” και τον ρόλο “γυναίκα”.
Οι διακρίσεις αυτές εμποδίζουν τις γυναίκες να έχουν ίσες ευκαιρίες, ωστόσο οι φιλελεύθερες φεμινίστριες δεν επιδιώκουν επαναστατικές αλλαγές: θέλουν οι αλλαγές να πραγματοποιηθούν εντός της υπάρχουσας δομής και των θεσμών, με βασικό στόχο την δημιουργία ίσων ευκαιριών. Ας πούμε οι νόμοι για ίσες αμοιβές ή περί διάκρισης φύλου είναι κατακτήσεις του φιλελεύθερου φεμινισμού. Στο πλάισιο αυτό, της αναμόρφωσης της κουλτούρας λειτουργεί η προσπάθεια για εξαλείψη του σεξισμού από τα παιδικά βιβλία και τα μέσα ενημέρωσης.
Φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει ο αντίλογος. Επειδή αντλεί από μια ιδεολογία που βοήθησε στην καθιέρωση της βιομηχανικής επανάστασης και της κεφαλαιοποίησης, φιλελεύθερος φεμινισμός βασίζεται στο ατομικό στοιχείο και τον ανταγωνισμό. Ενθαρρύνοντας λοιπόν τις γυναίκες να μοιάζουν περισσότερο με τους άνδρες και ως εκ τούτου να αρνούνται την «αξία των ιδιοτήτων που παραδοσιακά συνδέονται με τις γυναίκες, όπως η ενσυναίσθηση», κατηγορείται από τις ριζοσπάστριες και μαρξίστριες ότι αποτυγχάνει να λάβει υπόψιν βαθύτερες δομικές ανισότητες.
Όμως και οι μεταμοντέρνες φεμινίστριες υποστηρίζουν ότι η προοπτική της φιλελεύθερης σχολής βασίζεται σε εμπειρίες μορφωμένων γυναικών της μεσαίας τάξης. Της λείπει δηλαδή η συμπερίληψη από εθνοτικής και φυλετικής διάστασης.
Μεταμοντέρνος φεμινισμός
Η διαφοροποίησης τέλος αυτής της σχολής είναι συνολικότερη. Ενθαρρύνει να μην βλέπουμε τις γυναίκες ως μια ενιαία ομοιογενή ομάδα, όπως επικρίνει και την γενικότερη φεμινιστική θεωρία ως προβολή μιας «ψευδούςς οικουμενικότητας» (λευκοί, δυτικοί ετεροφυλόφιλοι άντρες της μεσαίας τάξης). Επίσης επικρίνει την πρότερη φεμινιστική θεωρία ως μέρος του διαφωτιστικού έργου των αντρών και περί ουσιοκρατίας.
Στον μεταμοντέρνο φεμινισμό μπαίνουμε λοιπόν σε χωράφια που έχουν να κάνουν έντονα με την γλώσσα και την επικοινωνία (την σημειολογία του δημόσιου διαλόγου) και την σχέση εξουσίας-γνώσης, παρά με τις ίσες ευκαιρίες και τις πολιτικές ισότητας. H θεωρητικός αυτής της σχολής Hélène Cixous είναι μέλος της μεταστρουκτουραλιστικής φεμινιστικής θεωρίας.
Maïa Mazaurette: «Δεν υπάρχει ούτε βιώσιμη ούτε ευτυχισμένη πατριαρχία»
Βεβαίως ούτε η μεταμοντέρνα φεμινιστική σχολή διαφεύγει της κριτικής. Η διαίρεση σε υποομάδες θεωρείται ότι μικραίνει την δυναμική του κινήματος στο σύνολο, ενώ η καταπίεση των γυναικών συνεχίζει να υφίσταται λόγω του πατριαρχικού συστήματος όπως τονίζουν οι υπόλοιπες σχολές φεμινισμού.
Σε κάθε περίπτωση η πολυδιάσπαση των απόψεων και των κινηματικών ιδεών δεν είναι κάτι εγγενώς κακό. Αναδεικνύει την ελευθερία που υπάρχει στην διακίνηση ιδεών μέσα σε έναν χώρο που μπορεί να περιλάβει μια ευρεία χορεία προσωπικοτήτων και ομάδων.
ΠΗΓΗ: LIFO (https://ampa.lifo.gr/featured/ta-4-eidi-feminismoy-feminismos-gia-archarioys/)